Światowy Dzień Walki z Cukrzycą obchodzony jest 27 czerwca w rocznicę odkrycia insuliny, które zmieniło tę chorobę z nieuleczalnej i szybko prowadzącej do śmierci – w przewlekłą. Jednak nieodpowiedni tryb życia i brak troski o własne zdrowie sprawiają, że chorych jest coraz więcej i są coraz młodsi.
Jak wynika z ogłoszonych w tym roku wyników badań, na cukrzycę cierpi 2,73 mln Polaków, ale 26 proc. nie jest tego świadomych. Choroba najczęściej wykrywana jest dopiero po 5-12 latach od pojawienia się pierwszych objawów.
Na świecie chorych jest – jak wynika z danych WHO – około 415 milionów ludzi, a do roku 2035 ich liczba może wzrosnąć do 592 milionów.
Cukrzyca to właściwie grupa chorób metabolicznych, w przebiegu których we krwi utrzymuje się drastycznie podwyższony poziom cukru. Jest to spowodowane niedoborem insuliny wydzielanej przez komórki trzustki (typ 1) lub brakiem reakcji komórek na wydzielaną insulinę (typ 2). Chorzy na cukrzycę często oddają mocz, wciąż mają pragnienie i są głodni. Nieleczona lub leczona niewłaściwie może prowadzić do wielu komplikacji – jak choroba wieńcowa, udar, niewydolność nerek czy ślepota.
Jak twierdzą eksperci, cukrzycy łatwiej uniknąć, niż ją leczyć. Głównym czynnikiem ryzyka jest otyłość – znacznie częściej chorują osoby o nieodpowiedniej do wzrostu i wieku wadze. Ważna jest odpowiednia dieta, bez nadmiaru tłuszczu i cukrów, za to bogata w warzywa i owoce. Lepiej unikać produktów bardzo kalorycznych i wysoko przetworzonych, za to zwiększyć swoją aktywność fizyczną.
Cukrzycy sprzyjają również używki – zwłaszcza palenie papierosów oraz nadużywanie alkoholu.
Ważne są regularne badania, zwłaszcza po 45. roku życia. Powinno się co najmniej raz na pół roku badać krew pod względem poziomu glukozy, a także mierzyć ciśnienie krwi. Cukrzyca często atakuje osoby cierpiące na nadciśnienie. Zanim pojawiła się insulina, cukrzyca była wyrokiem śmierci. Zmarli na nią m.in. sławny autor książek fantastyczno-naukowych Juliusz Verne (1828-1905) oraz wynalazca telefonu Aleksander Graham Bell (1847-1922).
W roku 1922 Frederick Banting i jego asystent Charles Best odkryli, że hormon – insulina wyizolowana ze zwierzęcych trzustek – może leczyć cukrzycę. Już w roku 1923 Banting otrzymał w związku z tym Nagrodę Nobla. Nie był to jedyny Nobel związany z insuliną. Kolejną nagrodę otrzymał roku 1958 Frederick Sanger, który wcześniej ustalił sekwencje aminokwasową tego białka.
Insulina była pierwszym białkiem, które udało się zsyntetyzować chemicznie (w roku 1963). Trzy lata później dzięki metodzie krystalografii rentgenowskiej udało się poznać jej strukturę przestrzenną. Jako pierwszy lek została wytworzona metodami inżynierii genetycznej (zatwierdzono ją do stosowania u ludzi w 1982 roku). Obecnie do produkcji insuliny wykorzystywane są bakterie Escherichia coli, którym wszczepia się gen ludzkiej insuliny. (PAP)
Kto powinien się badać?
Jeśli nigdy nie badałaś/eś swojego poziomu cukru, sprawdź koniecznie, czy jest w normie. Badanie należy wykonać na czczo, przynajmniej 8 godzin po ostatnim posiłku. Wykonywane jest poprzez pobranie krwi, koszt to około 5 zł.
Za główne przyczyny cukrzycy typu 2 uważa się nadwagę, otyłość brzuszną, brak aktywności fizycznej i zbyt kaloryczną dietę. Zagrożeni są także wszyscy rodzinnie obciążeni cukrzycą. Co roku oznaczać cukier powinny osoby, które są w grupie podwyższonego ryzyka, czyli: miały lub mają w rodzinie chorego na cukrzycę, przeszły tzw. cukrzycę ciężarnych, urodziły dziecko o wadze przekraczającej 4,5 kg, mają niski poziom dobrego cholesterolu (HDL poniżej 35 mg%), wysoki poziom trójglicerydów (ponad 200 mg%) oraz nadciśnienie tętnicze (140/90 mm Hg lub więcej). Każdy, kto ukończył 45 lat, powinien badanie robić co 3 lata.
Prawidłowe stężenie cukru we krwi u zdrowej osoby wynosi od 60 do 100-110 mg% (w zależności od laboratorium). Jeżeli tylko raz zbadasz jego poziom i będzie podwyższony, nie znaczy to, że masz cukrzycę, ale powinno cię to skłonić do wizyty u lekarza i do dalszych badań. Gdy po kolejnym badaniu okaże się, że mieścisz się w granicach normy – śpij spokojnie, w twoim organizmie nic złego się nie dzieje. Prawdopodobnie poziom glukozy we krwi w górnej granicy normy to twoja indywidualna cecha.
Jeszcze kilka lat temu za prawidłowe uważano stężenie cukru we krwi na poziomie 125 mg%. Normę obniżono do 100 mg%, ponieważ badania dowiodły, że stałe stężenie cukru powyżej tej wartości zwiększa ryzyko zawału serca i udaru mózgu.
Stan przedcukrzycowy to ostrzeżenie przed cukrzycą
Problem z nadmiarem cukru we krwi pojawia się wtedy, gdy po dwukrotnym badaniu na czczo (czyli co najmniej 8 godzin po ostatnim posiłku) okaże się, że jego poziom utrzymuje się między 100 a 125 mg%. To stan przedcukrzycowy albo mówiąc fachowo – nieprawidłowa glikemia czy nietolerancja glukozy. Wówczas konieczne jest wykonanie testu tolerancji glukozy. Polega on na tym, że najpierw na czczo pobiera się krew i oznacza poziom cukru. Następnie w ciągu 5 minut trzeba wypić 75 g glukozy rozpuszczonej w 250–300 ml wody. Kolejne badania krwi robi się co pół godziny. Jeżeli po 2 godzinach stężenie glukozy będzie na poziomie 140-190 mg%, oznacza to, że organizm nie radzi sobie z glukozą.
Stan przedcukrzycowy to jeszcze nie choroba, ale potraktuj go jak poważne ostrzeżenie. To moment, gdy wciąż możesz skutecznie przeciwdziałać rozwojowi cukrzycy albo przynajmniej znacznie go opóźnić. Aby doprowadzić poziom glukozy do normy, konieczna jest jednak zmiana stylu życia – trzeba schudnąć, zwiększyć aktywność fizyczną i prawidłowo się odżywiać.
100 mg% to graniczna wartość prawidłowego stężenia cukru we krwi. Taki wynik nie świadczy o chorobie, ale może ją zapowiadać.
Stan przedcukrzycowy: zdrowa dieta przeciwdziała cukrzycy
Dieta powinna być urozmaicona, bogata w witaminy i sole mineralne. I co bardzo ważne: należy zachować proporcje między białkiem, tłuszczami oraz węglowodanami. Węglowodany mogą pokrywać 50–60 proc. dziennego zapotrzebowania energetycznego, białko – 15–20 proc., a tłuszcze (widoczne i ukryte w produktach) – 20–30 proc. Połowa białka powinna pochodzić np. z ryb, twarogów, białek jaj, co najmniej połowa tłuszczu – z olejów roślinnych, zaś większość węglowodanów z produktów jak najmniej przetworzonych (np. warzywa, pełnoziarniste pieczywo, grube kasze).
Stan przedcukrzycowy: ruch przy cukrzycy równie ważny jak dieta
Aktywność fizyczna pomaga w utrzymaniu właściwej wagi ciała, co w przypadku cukrzycy jest bardzo istotne. Polecane są marszobiegi, pływanie, jazda na nartach, gra w siatkówkę lub koszykówkę. Na co dzień sprawdza się gimnastyka, jogging, aerobik i spacery w szybkim tempie. Wysiłek fizyczny musi być regularny. Najlepiej ćwiczyć co najmniej 3 razy w tygodniu po 30-60 minut. Ćwiczenia należy zaczynać od łatwiejszych i kończyć wyciszającymi. W trakcie wysiłku trzeba pić niskozmineralizowane niegazowane wody.
Insulinooporność
Trzustka produkuje ważny dla metabolizmu hormon – insulinę – dzięki któremu krążąca we krwi glukoza zostaje zamieniona w niezbędną do życia energię. Jeśli jemy dużo, a mało się ruszamy, rosną zapasy paliwa energetycznego. Komórki obładowane tłuszczem leniwie reagują na insulinę. Trzustka zaczyna więc produkować coraz więcej tego hormonu. Ale to nie pomaga – rozwija się stan nazywany insulinoopornością. Trzustka nie może wyprodukować odpowiednio dużej ilości insuliny i dochodzi do rozwoju cukrzycy typu 2: stężenie glukozy we krwi stale jest zbyt wysokie.
Zmiany w menu, które pomogą zapobiec cukrzycy
Jedz regularnie: 3 posiłki główne i 2 dodatkowe (drugie śniadanie, podwieczorek). Posiłki powinny mieć podobną zawartość węglowodanów, czyli cukrów prostych i złożonych. Cukry proste (cukier, słodycze, miód) ogranicz do minimum lub całkiem z nich zrezygnuj. Unikaj smażenia potraw, zamiast tego piecz w folii i na ruszcie, gotuj na parze, duś z minimalną ilością tłuszczu. Ogranicz ilość soli, tłuszczów pochodzenia zwierzęcego i jasnego pieczywa. Stosuj niskokaloryczne zamienniki, np. zamiast śmietany – jogurt naturalny, zamiast kiełbasy – chuda szynka. Wybieraj owoce i warzywa, które mają mniej węglowodanów. Np. fasolę, groch, soję, soczewicę lub kukurydzę zastąp – brokułami, cykorią, rzodkiewką, szparagami, ogórkiem, szczypiorkiem, pomidorami. Zamiast czarnej porzeczki, bananów, winogron, owoców suszonych – grejpfruty, jabłka. Kasze, ryż, makaron jedz al dente, tj. lekko niedogotowane– organizm dłużej rozkłada zawarte w nich węglowodany. Soki do picia najlepiej wyciskaj w domu i rozcieńczaj wodą. Pamiętaj, że gotowe najczęściej są dosładzane cukrem.
Przypominamy o darmowym punkcie diabetologicznym w naszym szpitalu: https://szpital-ostroda.pl/porady-dietetyczne-w-szpitalu